Sperm eksikliği

Sperm eksikliği veya sperm düşüklüğü, spermin sayı, hareket veya şekillerinde bozukluk olmasıdır. Bu durum saptanınca öncelikle hastada ameliyatlık bir durum var mı bu araştırılır. Eğer varsa ameliyat ile, yoksa ilaç tedavisi ile sperm normale getirilir. Sperm düşüklüğü çaresi olan bir durumdur.

Op.Dr.Murat Mermerkaya

Çoğumuzun bildiği gibi futbol maçlarında, sahaya her takımdan 11 kişi çıkar. Bunlardan biri kalecidir. Yani toplamda 10 oyuncu vardır. Bunların da belli bir kısmı gol atan forvet denilen oyunculardır. Bunlarda eksiklik varsa, gol atmak zorlaşmaktadır.

Erkeklerin çocuk sahibi olamamasında en önemli sebeplerden biri sperm eksikliği dediğimiz durumdur. Sperm eksikliği, sperm sayısında düşüklük, sperm hareketi azlığı ya da morfoloji bozukluğu şeklinde ortaya çıkabilir.

Erkek kısırlığı araştırılırken sperm tahlili özel öneme sahiptir. Sperm tahlilinin 2 ila 7 günlük bir cinsel perhizle yapılması önerilmekle birlikte, genelde tercih edilen, 3-4 günlük bir perhizle yapılmasıdır.

Kısırlık nedir?

Eğer çift evlendikten sonra korunmasız olarak 1 yıl cinsel ilişkiye girmesine rağmen gebelik oluşmadıysa buna kısırlık adı verilmektedir. Kısırlık yüzde 50 oranında erkekten kaynaklanmaktadır.

Erkeklerde kısırlık belirtileri

• Çocuk sahibi olamamak
• Cinsel fonksiyon bozuklukları (Örneğin, boşalmada güçlük, erken boşalma veya iktidarsızlık)
• Acı, şişme veya testis bölgesinde yumru
• Kromozom veya hormonal bozukluk belirtisi olan, sakal – bıyıkta veya diğer vücut kıllarında azalma
• Düşük sperm sayısına sahip olmak (Bir mililitre menide 15 milyondan az sperm hücresi, her boşalmada 39 milyondan az sperm hücresi)

Gebeliğin doğal yollardan sağlanabilmesi için spermlerin yeterli hızda ve harekette olması gerekmektedir. Şayet hız ve hareketlilik yeterli değilse, gebeliğin gerçekleşmesi zorlaşacaktır.

Sperm tahlili yapıldıktan sonra Dünya Sağlık Örgütünün 2010 yılında yayınlanan kılavuzda belirlediği spermiogram testi normal değerleri ile karşılaştırarak sperm değerlerinin bozuk olup olmadığı değerlendirilir. Bu kılavuzun 5. versiyonu 2010 yılında yayınlanmış olup halen yürürlüktedir ve sperm değerleri bu kılavuza göre değerlendirilmelidir. Kılavuzun son haline buradan ulaşabilirsiniz.

Sperm testi hangi bölümde yapılır?

Sperm testi üroloji uzmanı tarafından talep edilir ve laboratuvar tarafından yapılır. Sonuç hastaya verilir, sperm testinin değerlendirmesi ve sperm düşüklüğü tedavisi üroloji uzmanı tarafından yapılır.

Cinsel perhiz nedir?

Cinsel perhiz, erkeğin sperm testi vermeden önce ilişkiye girmemesi, elle boşalmamış olması ve gece rüyada boşalma olmamasıdır. Cinsel perhiz süresi iki ila yedi gün arasında olmalıdır, ancak, genelde tercih edilen, üç veya dört gün olmasıdır.

Kimler sperm testi yaptırmalı?

Eğer evlendikten sonra bir yıl geçmesine ve korunmasız ilişkiye rağmen gebelik oluşmadıysa sperm tahlili yapılmalıdır.

Meni miktarı / hacim / volüm

Çocuk sahibi olamayan erkeğin değerlendirilmesinde sperm değerlerinden ilk dikkat edilecek olan meni miktarı yani semen volümüdür. Bu miktarın 1.5 mililitre üzerinde olması gerekir. Miktarın az olması tıkanıklık yönünde değerlendirilebilir. Eğer bir tahlilde düşük çıkarsa mutlaka tekrar tahlil yapılarak değerlendirilmelidir.

Sperm sayısı

Sperm testi sonuçları değerlendirilirken bakılacak ikinci kisim sperm sayısıdır. Sperm eksikliği en sık sperm sayısı düşüklüğü şeklinde görülür. Sperm sayısı genelde iki farklı şekilde yazılmaktadır. Sperm konsantrasyonu ve toplam sperm sayısı.

Sperm konsantrasyonu

Sperm konsantrasyonu 1 mililitrede bulunan sperm sayısıdır ve 15 milyonun üzerinde olmalıdır. Farklı merkezlerde konsantrasyon, mililitredeki sperm sayısı, 1cc’deki spermatozoit sayısı veya 1cc’deki sperm konsantrasyonu olarak adlandırılmaktadır ancak hepsi aynı anlama gelir ve karşılığı sperm konsantrasyonudur. En az değeri 15 milyon olmalıdır.

Toplam sperm sayısı

Toplam sperm sayısı ise konsantrasyondan farklı bir değerdir normalde 39 milyon olmalıdır. Farklı merkezlerde toplam sperm konsantrasyonu, ejekulattaki toplam sperm sayısı, total sperm sayısı ya da sadece sperm sayısı olarak belirtilebilir.

Sperm sayısı kaç olmalı?

Bir mililitrede 15 milyon, toplamda 39 milyon olmalı

Sperm sayısının az olması durumunda ne yapılır?

Sperm sayısı az çıkıyorsa mutlaka yeni bir test yapılarak düşüklük kesin olarak saptanır. Bundan sperm düşüklüğünün sebebi araştırılır.

Sperm düşüklüğü yapan sebepler

• Varikosel
• Hormon bozukluğu
• Daha önce geçirilmiş ameliyatlar
• Enfeksiyon
• Kullanılan ilaçlar
• Bazı hastalıklar
• Yaşam tarzı ile ilgili sorunlar

Sperm eksikliği yapabilir. Sperm sayısını artırmak için öncelikle hastalıklar ve kullanılan ilaçlar gözden geçirilir, enfeksiyon kontrol edilir. Bunlarda sorun yoksa, varikosel için muayene ve ultrason yapılır. Varikosel varsa ameliyat ile sperm sayısı düzelir. Varikosel yoksa bu durumda sperm düşüklüğü için ilaç tedavisi verilir, beslenme düzenlenir ve bitkisel destek sağlanır.

Sperm hareketi

Sperm hareketliliği sperm testi değerlendirilirken dikkat edilecek başka bir konudur. Sperm eksikliği olan hastaların önemli bir kısmında sperm hareketi düşük çıkmaktadır. Yeni kılavuzda sperm hareketleri iki başlık altında değerlendirilmektedir. Birincisi toplam hareketli sperm oranı kincisi ise ileri hareketli sperm oranıdır.

Toplam sperm hareketi

Kılavuzda hareketli spermlerin toplam sperme oranının %40 olması önerilmektedir. Yani her 10 spermden 4’ü hareketli olmalıdır. Bunun altındaki değerler sperm hareketinin azalmış olması demektir. Farklı merkezlerde toplam hareketlilik, motilite veya toplam motilite gibi isimlerle raporlanabilmektedir. Bazı merkezlerde farklı bir değer olarak raporlanmamakta, diğer hareket değerleri toplanarak elde edilmektedir. Bunun için rapordaki hızlı ileri hareketli, yavaş ileri hareketli ve yerinde hareketli spermlerin oranları toplanır.

İleri hareket

İleri hareket ise toplam hareketten farklı olup bu hareketli spermleri ne kadarının ileri doğru hareket ettiğini saptamaya yöneliktir. Kılavuzda ileri sperm hareketinin normal değeri yüzde 32 olarak belirtilmiştir. Bu değerin altında saptanan değerler sperm ileri hareketliliğinin düşük olduğu yönünde yorumlanmalıdır. Bu değer ise hızlı ileri hareketli ve yavaş ileri hareketli spermlerin oranının toplanması ile bulunur. Hızlı ileri hareketli sperm, bazı merkezlerde progressif motilite, +4 hareketlilik, progresif hareketlilik veya A harfi ile ifade edilir. Yavaş ileri hareketli sperm ise non-progresif motilite, +3 hareketlilik, non-progresif hareketlilik veya sadece B harfi ile ifade edilebilir. A ve B değerlerinin toplanması ileri hareketlilik değerini verir ve en az yüzde 32 olmalıdır.

Sperm hareketi kaç olmalı?

İleri hareket yüzde 32, toplam hareket yüzde 40 olmalı

Sperm hareketsizliği tedavisi

Erkekte sperm hareketi düşük çıkıyorsa, öncelikle sebebi araştırmak gerekir. Aşağıdaki sebeplerden birisi varsa öncelikle bu sebep ortadan kaldırılır. Yoksa bu durumda ilaç, beslenme desteği ve bitkisel destek kullanılır.

• Varikosel
• Hormon bozukluğu
• Daha önce geçirilmiş ameliyatlar
• Enfeksiyon
• Kullanılan ilaçlar
• Bazı hastalıklar
• Yaşam tarzı ile ilgili sorunlar

Sperm morfolojisi

Sperm morfolojisi yani şekilleri sperm tahlil kağıdınının en son bölümünde yer alır. Burada önemli olan normal spermlerin oranıdır. Bunların en az yüzde dört olması gerekir. Eğer bu değer yüzde 4’ün altındaysa o zaman spermlerde Morfoloji bozukluğu olduğu değerlendirilmelidir.

Sperm sayısı ve hareketini artırmak için neler yapılabilir?

Sıcaklık spermleri bozabilir

Testislerin sıcağa maruz kalması, sperm sayısında ve hareketliliğinde azalmaya yol açar. Bu sebeple de kıyafet tercihleri bol ve rahat olarak tercih edilmelidir. Hamam, sauna ve kaplıca gibi sıcak ortamlardan uzak durmak gerekmektedir. Testislerin ısınması, spermlerin yavaş hareket etmesine yol açar. Sıcak duştan da kaçınılmalıdır.

Sperm kalitesini artırmak için

Yaşam tarzının düzenli ve dengeli olması üreme organlarının işlevini doğru bir şekilde yerine getirmesini sağlayacaktır. Özellikle alkolden ve sigaradan uzak durulmalıdır. Beslenme düzeni vitamin, mineral ve protein ağırlıklı olarak düzenlenmelidir.

Sperm hareketliliği ve sayısı stres oranından da etkilenmektedir. Stres hormonları, sperm hücrelerini doğrudan etkilemektedir. Stresi kontrol altına almak için düzenli olarak spor yapılmalı, stresli ortamlardan uzak durulmalı ve gerekli görüldüğünde profesyonel yardım almaktan çekinilmemelidir.

Spermi bozan sebepler

Sigara ve alkol, kısırlığa yol açan en önemli sebeplerin başında gelir. Sigara ve alkol kullanımı sperm hücre sayısını azaltır, spermlerin yumurtayı dölleme yetisini düşürür ve sperm hareketliliğini azaltarak spermin yumurtaya ulaşmasını dahi engelleyebilir.
Özellikle sürekli sigara ya da alkol ya da her ikisini de kullanmak spermlerin ciddi ölçüde yavaşlamasına yol açar.

Aşırı kilolu olmak ya da aşırı zayıf olmak, üreme organlarının olumsuz etkilenmesine yol açar. Vücut kitle indeksinin kişinin boyuna uygun olması gerekmektedir.

Yaşlanma sperm sağlığını etkiler mi?

Sadece kadınların biyolojik saati yoktur. 50 yaşından sonra sperm hareketi ve sağlıklı sperm sayısı bir adamın doğurganlığını etkileyebilir ve 50 yaşından sonra spermlerde ve doğurganlıkta azalmaya neden olabilir. Nasıl ki yaş ilerledikçe kaslar güçsüz hale gelmekte, görme yetisi azalmakta ve saçlar beyazlamaktadır, sperm kalitesi de bozulmaktadır. Bazı araştırmalar yaşlı erkekler tarafından hamile bırakılan kadınların düşük yapma riskinin hafifçe daha yüksek olduğunu göstermektedir.

Sperm sayısı veya hareketi tedavi ile artar mı?

Sperm sayı veya hareket düşüklüğü olan hastalarda öncelikle varikosel olup olmadığı değerlendirilir. Eğer varikosel varsa ameliyat ile bu hastaların üçte ikisinde sperm değerleri düzelmektedir. Varikosel ile ilgili detaylı bilgi için tıklayınız.

Eğer varikosel yoksa bu hastaların ilaç tedavisinden fayda gördüğü ve sperm değerlerinin iyileştiği bilinmektedir.

Vignera ve arkadaşlarının yayınladığı güncel bir çalışmada, sperm düşüklüğü olan hastalarda tedavi ile sperm değerlerinin iyileştiği, gebelik oranlarının da tedavi görmeyen hastalara oranla daha yüksek olduğu bulunmuştur. (K50T20)

2020 yılında reprod Biol Endocrinol dergisinde yayınlanan bir araştırmada sperm düşüklüğü olan hastalara ilaç tedavisi uygulanmış ve tedavi öncesi ve sonrası değerler karşılaştırılmıştır. Tedavi sonunda hastaların sperm sayı, hareket ve şekillerinin anlamlı derecede düzeldiği bildirilmiştir. (F2,5)

2019 yılında sperm düşüklüğü olan 57 hasta ile yapılan bir çalışmada denil ve arkadaşları 3 ay süreyle ilaç tedavisi uygulamış ve sperdeki düzelmeyi değerlendirmişlerdir. Tedavi öncesi ortalama 1 milyon olan sperm sayısı, tedavi sonrası 3,2 milyon olmuştur. Ayrıca yüzde 18 olan sperm hareketi 3 ay sonunda yüzde 26’ya çıkmıştır. Morfolojide anlamlı bir düzelme görülmemiştir. (T20)

Yine 2019 yılında yayınlanan çalışmada, Jannatifar ve arkadaşları, 3 ay tedavi sonunda sperm sayısında tedavi öncesine göre 5 milyon civarında artış olduğunu bulmuşlardır. Sperm ileri hareketi de tedavi öncesi yüzde 20 iken tedavi sonrası yüzde 24 seviyesine ulaşmıştır (N6)

Spermiogram sonucu değerlendirme

Sperm testi sonucunuzu aşağıdaki yorum bölümüne yazarak değerlendirme isteyebilirsiniz. Lütfen değerleri aşağıdaki formatta , eksiksiz olarak yazınız. Ayrıca kaç yıldır çocuk isteyip sahip olamadığınızı da yazarsanız daha iyi olur.

• Meni miktarı / hacmi / volümü
• Likefaksiyon süresi
• Sperm konsantrasyonu
• Toplam sperm sayısı
• İleri hareketli sperm oranı
• Yerinde hareketli sperm oranı
• Hareketsiz sperm
• Normal morfoloji

Kaynaklar:
1) EAU (Avrupa Üroloji Birliği) erkek kısırlığı tedavi kılavuzları
2)Dünya sağlık örgütü (WHO) sperm tahlili değerledirme kılavuzu
3)Türk Üroloji Derneği sperm parametreleri değerlendirmesi